اجاره حیوانات (حقوق خصوصی)اجاره حیوانات از مباحث علم حقوق بوده و منظور از اجاره، تملیک منفعت به عوض معلوم است. اگر مورد اجاره حیوان باشد به آن اجاره حیوان (animals rent) می‌گویند. لازم‌بودن، معاوضی‌بودن، موقت‌بودن و قابل تملیک بودن اجاره‌بها از ویژگی‌های عقد اجاره است. در اجاره حیوانات موجر متعهد می‌شود حیوان را تسلیم مستأجر نماید و نیز مورد اجاره را تغییر ندهد. همچنین مستأجر متعهد می‌شود اجاره‌بها را پرداخته و مورد اجاره را در محل معین مصرف کند و از افراط و تفریط بپرهیزد. عواملی که موجب انحلال عقد اجاره می‌شوند، عبارت‌اند از: بطلان اجاره، فسخ اجاره و پایان مدت اجاره. ۱ - تعریف اجارهاجاره در لغت به معنای پناه دادن، امان دادن و رهانیدن است. [۱]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج۱، ص۱۱۲، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۸، چاپ اول، ش۴۱۰.
و در اصطلاح اجاره به عقدی (عقد عبارت است از توافق اراده دو یا چند شخص در ایجاد ماهیت حقوقی.) گفته می‌شود که به موجب آن، مستاجر مالک منافع عین مستاجره می‌شود. اجاره‌دهنده را موجر و اجاره‌کننده را مستاجر و مورد اجاره را عین مستاجره می‌گویند. [۲]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۶۶.
مورد اجاره ممکن است اشیا یا حیوان یا انسان باشد. [۳]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۶۷.
عقد اجاره به طور کلی دارای احکامی است که در هر سه نوع اجاره مذکور در ماده فوق، اجرا می‌شود. [۴]
کاتوزیان، ناصر، درس‌هایی از عقود معین یک، ج۱، ص۱۳۱، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۴، چاپ هشتم.
احکامی نیز مخصوص اجاره حیوان‌ها است که در مواد ۵۰۷ تا ۵۱۱ ق. م به آن اشاره شده است.۲ - شرایط طرفین و عوضیناز آن جا که اجاره از جمله عقود به شمار می‌رود، طرفین این عقد باید اهلیت (یعنی بالغ، عاقل و رشید باشد.) داشته باشند، چرا که طبق ماده ۱۹۰ق. م از جمله شرایط صحت هر معامله‌ای اهلیت طرفین آن است و طبق ماده ۲۱۲ معامله با اشخاصی که اهلیت نداشته باشند باطل است. و نیز اجاره از جمله عقود معوض است. بنابراین عوضین آن (منافع مال مورد اجاره و مال‌الاجاره یا اجاره‌بها) باید شرایطی را داشته باشند تا اجاره صحیح باشد. الف) شرایط منفعت مال مورد اجاره: در اجاره حیوانات آن چه مورد اجاره قرار می‌گیرد، منافع حیوان است تا جایی که در تعریف اجاره گفته می‌شود اجاره تملیک منفعت است به عوض معلوم. [۵]
طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی ۶ و ۷، ص۱۸۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۳، چاپ دوم.
در حیوانات سنجش منفعت به وسیله تعیین مدت یا به وسیله تعیین مسافت مشخص می‌شود. البته اگر تعیین منفعت به وسیله تعیین مدت باشد، تعیین راکب یا محمول لازم نیست ولی مستاجر نمی‌تواند بیش از حد متعارف بر حیوان بار حمل کند یا سوار آن شود. [۶]
قانون مدنی ایران، ماده ۵۰۸.
ب) شرایط عوض منافع (مال‌الاجاره): عوض منافع در عقد اجاره مالی است که از طرف مستاجر و در مقابل مالک شدن منافع، به موجر پرداخت می‌شود. در اجاره حیوان به عوض منافع مال‌الاجاره می‌گویند. هر چیزی را می‌توان مال‌الاجاره قرار داد به شرط این که دارای ارزش مالی بوده و قابل نقل و انتقال باشد. ۳ - ویژگی‌های عقد اجارهعقد اجاره آثاری به دنبال دارد که به آن اشاره می‌شود: الف) لازم بودن عقد اجاره؛ ب) معاوضی بودن عقد اجاره؛ در صورتی که اجاره در عقد تعیین نشده باشد اجاره باطل خواهد بود. [۷]
بهرامی، بهرام، عقد اجاره کاربردی، ص۱۴، تهران، انتشارات بهنامی، ۱۳۸۱، چاپ اول.
ج) اجاره عقدی است موقت؛ [۸]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۶۸ و ۵۱۴.
د) تملیکی بودن عقد اجاره (اجاره‌بها) ۴ - تکالیف موجر۱- تسلیم حیوان مورد اجاره؛ برای این که مستاجر بتواند در منافعی که به او تملیک می‌شود تصرف نماید، باید حیوان مورد اجاره به او تسلیم شود. مثلاً کسی حیوانی را اجاره کرده و موجر باید حیوان را به او بدهد تا بتواند از آن استفاده کند. در مورد محل تسلیم حیوان نیز در قانون مدنی حکم خاصی وجود ندارد. پس با توجه به ملاک ماده ۳۷۵ ق. م باید محل وقوع عقد را محل تسلیم شمرد، [۹]
کاتوزیان، ناصر، درس‌هایی از عقود معین یک، ج۱، ص۱۵۲، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۴، چاپ هشتم، ش۱۷۰.
مگر عرف و عادت اقتضای تسلیم حیوان را در محل دیگری داشته باشد و یا در ضمن اجاره، محل مخصوصی برای تسلیم معین شده باشد. البته برابر ماده ۴۷۷ ق. م موجر باید مورد اجاره را (حیوان) در حالتی تسلیم مستاجر کند که او بتواند از آن حیوان استفاده مطلوب را بنماید در غیر این این صورت تسلیم انجام نشده است.۲- عدم تغییر در مورد اجاره؛ [۱۰]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۸۴.
۵ - تکالیف مستاجر۱- پرداختن مال الاجاره: [۱۱]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۹۰.
می‌توان در اجاره حیوان شرط کرد که اگر موجر در وقت معین محمول را به مقصد نرساند؛ مقدار معینی از مال‌الاجاره کم شود.(م۵۰۹ ق. م) البته ماده فوق می‌تواند در قرارداد‌های حمل و نقل نیز به کار برده شود. [۱۲]
کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، ص۳۵۸، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۷، چاپ هفدهم.
۲- تغییر ندادن مصرف مورد اجاره:؛ براساس بند دوم ماده ۴۹۰ ق. م حیوان مورد اجاره را باید در همان مصرفی که در عقد اجاره معین شده استفاده کند. مثلاً اگر حیوانی برای سواری اجاره شده، باید فقط برای سواری استفاده شود نه امور دیگری مثل باربری. در صورت عدم تعیین نوع مصرف نیز باید حیوان را در مصرفی استفاده نمود که از اوضاع و احوال بر می‌آید. ۳- خودداری از تعدی و تفریط: برابر بند اول ماده ۴۹۰ ق. م مستاجر باید در استفاده از حیوان مورد اجاره، حد متعارف را رعایت کند و از تعدی و تفریط بپرهیزد و خلاف مقررات مذکور در اجاره یا متعارف از حیوان استفاده ننماید والا ضامن خواهد بود. (ماده ۴۹۳ق. م) در صورت تعدی و تفریط موجر حق دارد مستاجر را منع کند و اگر منع ممکن نبود حق فسخ اجاره را نیز دارد. ۶ - انحلال عقد اجاره حیوانعقد اجاره ممکن است به دلایل زیر از بین برود: الف) بطلان اجاره: عقد اجاره به دلایل مختلفی ممکن است باطل شود و آن دلایل عبارت‌اند از: ۱) نداشتن یکی از شرایط اساسی صحت معاملات: به این شرایط در ماده ۱۹۰ قانون مدنی اشاره شده است. (این شرایط عبارتند از: ۱) قصد طرفین و رضای آنها ۲) اهلیت طرفین ۳) موضوع معین که مورد معامله باشد۴) مشروعیت جهت معامله) ۲) تلف شدن حیوان مورد اجاره: هر چند که موضوع عقد اجاره منفعت حیوان مورد اجاره است اما از بین رفتن خود حیوان نیز طبیعتاً منجر به از بین رفتن منفعت خواهد شد. مثلاً وقتی که حیوان مورد اجاره بمیرد دیگر مستاجر نمی‌تواند از منافع حیوان بهره ببرد. بنابراین عقد اجاره نبز باطل خواهد بود. ۳) از بین رفتن قابلیت استفاده (هرگاه عین مستاجره به واسطه عیب از قابلیت انتفاع خارج شده و نتوان رفع عیب نمود اجاره باطل می‌شود. [۱۳]
قانون مدنی ایران، ماده۴۸۱.
زیرا موضوع اجاره واگذاری منفعت مال مورد اجاره است.ب) فسخ اجاره: عقد اجاره حیوان بواسطه اعمال خیار فسخ (اختیار و توانایی از بین بردن عقد توسط یکی از طرفین) توسط یکی از طرفین منحل می‌شود. به برخی از این خیارات اشاره می‌شود: ۱) خیار تخلف از شرط؛ (....نسبت به تخلف از شرایطی که بین موجر و مستاجر مقرر است خیار فسخ از تاریخ تخلف ثابت است. [۱۴]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۹۶.
مثلاً شرط شده که موجر برای اسبی که اجاره می‌دهد زین تهیه کند اما اگر این کار را نکرد مستاجر می‌تواند ابتدا او را اجبار کند و سپس عقد اجاره را فسخ کند. [۱۵]
قانون مدنی ایران، ماده ۲۳۴-۲۳۵.
۲) خیار عیب؛ [۱۶]
قانون مدنی ایران، ماده۴۷۹.
۳) خیار تبعض صفقه: اگر قسمتی از مورد اجاره تلف شود؛ از زمان تلف، اجاره نسبت به مقدار تلف شده منفسخ می‌شود و در این صورت مستاجر حق دارد اجاره را نسبت به بقیه مدت اجاره فسخ کند؛ یا فقط مطالبه تقلیل نسبی مال‌الاجاره نماید. [۱۷]
قانون مدنی ایران، ماده ۴۸۳.
ج) پایان مدت اجاره [۱۸]
کاتویان، ناصر، دوره عقود معین یک، ص۴۴۰، تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۸۴، چاپ نهم، ش۳۱۷.
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اجاره حیوانات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۲/۱۵. |